ارتداد چیست و چه انواعی دارد؟ ارتداد از دین به چه معناست؟
ارتداد چیست؟
ارتداد از کلمه رد گرفته شده، و معنای لغوی آن بازگشت است. در اسلام، به بازگشتن به کفر، ارتداد و یا ردّه مى گویند. به عبارت دیگر در دیدگاه اسلام، برگشتن از دین را به معنای کافر شدن از روی عمد و آگاهی می دانند. ارتداد به این معنا است که فردی آن دسته از عقاید و احکامی که در اسلام ثابت هستند را انکار کند؛ و رفتارهایی از قبیل توهین به خداوند و یا به پیامبر اکرم (ص) را در پیش می گیرند. و یا اعمال حرام را مباح بدانند، و واجبات را انکار کنند. البته نکته این جاست که مسئله ارتداد تنها به دین اسلام اختصاص ندارد و در بعضی دیگر از ادیان و مذاهب هم اگر کسى از دین روى گرداند، کافر محسوب شده و از همین رو مرتد خوانده و مجازات خواهد شد.
اما این نکته را باید بدانیم که اگر که شخصی چیزی از اصول دین را انکار کند، ولو چنین انکاری تنها در دل باشد و آن را بروز ندهد، ارتداد محقق می شود ، بیان و اعلام شعار کفر برای محقق شدن ارتداد شرط نیست، ولی در صورتی که فرد نسبت به اصول دین شک و شبهه داشته باشد، اما انکار نکند، ارتداد تحقق نمی یابد.
ارتداد در حقوق ایران چه جایگاهی دارد؟
در هر جامعه ای با تناسب فرهنگ و شرایطش دارای ارزش هایی است که با جوامع و فرهنگ های دیگر تفاوت دارد. این تفاوت در ارزش های هر جامعه ممکن است به علت نوع تفکر و نظام اجتماعی مردم آن جامعه باشد. به عنوان نمونه، در کشور ما ایران دین و مذهب، دارای احترام و جایگاه بالایی است، و قانون گذار نیز با در نظر گرفتن موازین دینی قانون تدوین می کند و بسیار دین را حمایت می کند. همچنین قانون اساسی سایر مذاهب در ایران را از جمله زرتشت، مسیحیت و ... به رسمیت شناخته است.
اما طبق گفته وکیل کیفری در اصفهان، دین اسلام در پی ریزی جامعه ایران نقش مهم و پررنگی دارد. از همین جهت در صورتی که شخصی اقدامی در جهت مبارزه با دین انجام دهد، در حقیقت مرتکب رفتار مجرمانه ای شده است و طبق قانون اساسی، لازم است مجازات شود. عمل و رفتار این شخص که مبارزه با دین و اصول آن است را ارتداد می گویند.
نشانه هایی که ارتداد را نمایان می کند
در دو حالت و وضعیت امکان دارد که ارتداد تحقق پیدا کند.
حالت اول، وضعیتی است که شخص زمانی که از دین اسلام خارج می شود، دین دیگری را بر می گزیند. اما حالت دوم، وضعیتی است که فرد به طور کلی احکام مربوط به آن دین را قبول ندارد و اصلا آن ها را انجام نمی دهد. در حالت دوم چنانچه فرد علاوه بر انکار کردن احکام دینی، نبوت حضرت محمد را هم منکر شود، در این شرایط مرتد به حساب می آید و مرتکب رفتار مجرمانه ارتداد شده است. به گفته وکیل امور کیفری در اصفهان، چنانچه منکر شدن احکام مذهب، باعث شود دین نیز مورد انکار واقع شود، در این حالت ارتداد تحقق پیدا کرده است.
ضروریات دین نیز اموری است که بر روی آن اتفاق نظروجود دارد و به بیان بهتر از مسلّمات دین و مذهب است.
شرایطی که ارتداد را محرز می کند
ارتداد که در تعریف آن گفتیم به خروج از دین یا منکر شدن ضروریات دین و مذهب گفته می شود، امکان دارد به وسیله هر نوع رفتار یا گفتاری انجام شود؛ با این حال نکته مهم و قابل توجه این است که این خارج شدن و کفر بعد از اسلام آوردن، لازم است عالمانه و از روی آگاهی باشد تا شرایط وقوع ارتداد به طور کامل محقق شود. به عبارت دیگر، زمانی می توانیم بگوییم فردی مرتد شده است که با آگاهی و دانستن این که دین اسلام کامل ترین و برترین دین است، از آن خارج شود؛ و یا بداند که امری از ضروریات دین و مذهب است، اما آن را انکار کند.
اگر فردی به منظور دشمنی و یا از روی تردید و شکی که دارد، از دین اسلام خارج شود، و یا به طور کلی نداند که این امر از ضروریات دین است، از مصادیق ارتداد محسوب نخواهد شد. به بیان بهتر بین موردی که فرد موضوعی را داخل در ضروریات دین می داند و آن را انکار می کند و موردی که آن امر را از ضروریات دین به حساب نمی آورد، تفاوت وجود دارد. در مورد اول، فرد مشمول جرم ارتداد خواهد شد؛ اما در مورد دوم شخص مشمول جرم ارتداد خواهد شد.
شرایط عمومی ارتداد
این شرایط شامل داشتن عقل، بلوغ، قصد و اختیار می شود. پس گفتن واژه های کفرآمیز از سوی دیوانه، غیر بالغ، غافل، بیهوش و مکُرهَ و غیره باعث ارتداد نمی شود. با این حال کسی که مدعی است در ارتداد اکراه داشته، باید برای اثبات اذعایش شاهد داشته باشد.
شرایط اختصاصی ارتداد
１. ارتداد شخص ناشی از شک و تردید نباشد.
２. لازم است شخص مرتد، ارتدادش را علنی کند تا جرم او محقق شود.
３. همانطور که گفتیم باید عالم باشد به اینکه مسئله مورد انکار از ضروریات دین است.
４. ارتداد از طریق کلام و یا انجام دادن رفتاری که نشان دهنده توهین باشد، تحقق پیدا می‌کند؛ پس ترک نماز باعث مرتد شدن فرد نمی شود.
انواع ارتداد چیست؟
ارتداد در یک تقسیم بندی به دو نوع ارتداد فطری و ارتداد ملی تقسیم می شود. هر کدام از این دو نوع ارتداد دارای حکمی متفاوت است. در ادامه متن تصمیم بر آن است که این دو نوع از ارتداد را بصورت کامل تری توضیح دهیم.
مرتد فطری
چنانچه زمانی که نطفه ی فرد منعقد می شود، پدر و مادر فرد یا یکی از آنها مسلمان باشند و او بعد از رسیدن به سن بلوغ، مسلمان شده باشد، سپس با وجود دانستن این که اسلام دینی بر حق است از آن خارج شود و یا ضروریات دین اسلام را انکار کند، ارتداد محقق خواهد شد و به او مرتد فطری گفته می شود. به دیگر بیان، این که شخصی مرتد فطری حساب بشود یا نه منوط به آن است که زمان منعقد شدن نطفه، لااقل یکی از پدر و مادر فرد، مسلمان باشد. پس شخصی که با دین اسلام متولد می شود و بعد از رسیدن به بلوغ این دین را ترک و انکار کند، مرتد فطری به حساب می آید.
شخص مرتد فطری مجازات خواهد شد و مجازات چنین فردی مرگ است و توبه ی او مورد قبول واقع نمی شود. علاوه بر آن، از هنگامی که ارتداد شخص محقق می شود با او مثل شخصی که فوت کرده است برخورد می شود. در نتیجه، از آن زمان، همسر فرد از او جدا می شود و باید عِدّه‌ی وفات نگه دارد. گذشته از آن به محض محقق شدن ارتداد، مالکیت شخص بر اموالش زایل می شود و کلیه ی اموالش بین ورثه تقسیم خواهد شد. این شرایط در مورد مرتد مرد است، در مورد مرتد زن شرایط کمی متفاوت است. مرتد فطری زن کشته نخواهد شد؛ و اگر توبه کند توبه او مورد قبول واقع می شود. چنانچه مرتد فطری زن توبه نکرد، به حبس ابد محکوم خواهد شد.
مرتد ملی
بهترین وکلای تهران این نظر را دارند که: در تعریف و توضیح مرتد ملی می گوید: در موردی که یک فرد با دین اسلام متولد نشود، یعنی پدر و مادر او یا لااقل یکی از آن ها به هنگام تشکیل نطفه مسلمان نباشد، و او بعد از بالغ شدن و رسیدن به سن بلوغ به صورت خود مختارانه دین اسلام را برگزیند و مسلمان شود، اگر با دانستن و اگاهی داشتن از این که اسلام برترین و کامل ترین دین است از آن خارج شود یا ضروریات دین اسلام را انکار کند، ارتداد مخقق خواهد شد و آن شخص مرتد ملی به حساب می آید.
در ارتداد ملی برخلاف ارتداد فطری، فرد مرتد این فرصت و شانس را دارد که توبه کند و توبه او مورد پذیرش قرار می گیرد، و چنانچه توبه نکند، کشته خواهد شد. علاوه بر آن از هنگام تحقق ارتداد، همسرش باید عدّه‌ی طلاق نگاه دارد و در صورتی که مرتد تا پیش از اتمام مدتِ عدّه توبه نکند، رابطه ی زوجیت میان آن ها به طور کامل از بین خواهد رفت. همچنین اگر فرد مرتد توبه نکند، اموال او در بین ورثه‌ی مسلمان تقسیم شده و اگر دارای ورثه ی مسلمان نباشد، کلیه ی اموال او به حاکم اسلامی خواهد رسید.
پس در می یابیم که شخصی که مرتد ملی به حساب می آید، مالکیت او بر اموالش زایل نخواهد شد و تا موقعی که تکلیف توبه ی او مشخص نشده است، همچنان شخص مالک اموال خود باقی می ماند؛ با این حال این مالکیت بر اموال، به صورت مطلق نیست و شخص این امکان را ندارد که هر نوع تصرفی در آن ها انجام دهد. در ارتداد از نوع ملی هم چنانچه مرتد زن باشد، چه توبه کند و چه توبه نکند، کشته نخواهد شد.
راه های اثبات ارتداد
ارتداد از دو راه ثابت می‌شود:
• خود فرد به ارتدادش اقرار کند.
• وجود شواهد، رفتار یا گفتاری که ارتداد شخص را نشان دهد.
